Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης - Ο πρόκριτος της Νάουσας

Ο Ζαφείριος (Ζαφειράκης) Θεοδοσίου Λογοθέτης (1772 - 1822), ήταν πρόκριτος και οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821από τη Νάουσα. Στις μέρες μας η Νάουσα και οι κάτοικοι της, τον έχουν τιμήσει ιδιαίτερα αφού στην πόλη υπάρχουν αφιερωμένα στον ήρωα : μια προτομή του στο πάρκο της πόλης, μια κεντρικότατη οδός που φέρει το όνομα του, ένα στρατόπεδο με το όνομα του ήρωα και ένας πολύ γνωστός για τις επιτυχίες του στο πανελλήνιο αθλητικός σύλλογος κ.α.

Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου γεννήθηκε το 1772 στη Νάουσα της Μακεδονίας. Κατάγονταν από αρχοντική οικογένεια της Νάουσας και απέκτησε πλούσια μόρφωση, γεγονός που του απέδωσε και την ιδιότητα του Λογοθέτη. Ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξος και γενναιόδωρος και κατείχε μεγάλη περιουσία. Σπούδασε κυρίως στα Ιωάννινα, όπου πέρασε σχεδόν όλη τη νεανική του ηλικία. Εκεί, ο Αλή πασάς τον ξεχώρισε για το οξύ πνεύμα του, ανάμεσα στη σπουδάζουσα νεολαία και τον έθεσε υπό την προστασία του. Κατά την τρίτη πολιορκία της Νάουσας από τον Αλή πασά, το 1804, οι Ναουσαίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Τότε στάλθηκε επιτροπή στα Ιωάννινα με επικεφαλής τον Ζαφειράκη Θεοδοσίου. Ο Αλή πασάς τότε, διόρισε τον Ζαφειράκη Θεοδοσίου ως διοικητή στη Νάουσα. Έκτοτε, ο Ζαφειράκης εργάστηκε για την αποτίναξη του ζυγού, διαβάλλοντας τον Αλή πασά στον Οθωμανό βαλή Θεσσαλονίκης. Ο Αλή πασάς εκδίωξε το Ζαφειράκη από τη Νάουσα και ο τελευταίος αναγκάστηκε να καταφύγει στη Θεσσαλονίκη, κατόπιν στο Άγιο Όρος και τελικά στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί διέμεινε 12 χρόνια και τελικά κατάφερε να αποσπάσει διαταγή από το σουλτάνο Μαχμούτ Β΄, ώστε να επιστρέψει ως πρόκριτος στη Νάουσα. Στο μεταξύ, η Νάουσα είχε ήδη φύγει από την επιρροή του Αλή πασά, από το 1812.  Ως άρχοντας της πόλης, ήταν ιδιαίτερα αγαπητός λόγω της γενναιοδωρίας του αλλά και του πλήθους έργων που παρέδωσε στην πόλη, όπως ήταν βιομηχανικές μονάδες (ιδιαίτερα οπλισμού), εκκλησίες, σχολεία και έργα οδοποιίας. Η παντοδυναμία του στη Νάουσα όμως, αμφισβητήθηκε έντονα από το Μάμαντη Δραγατά και σύντομα η πόλη χωρίστηκε σε δύο αντιπαλλόμενες παρατάξεις. Κατηγορήθηκε για κατασπατάληση των χρημάτων του κοινού ταμείου, λόγω κυρίως της αλαζονικής συμπεριφοράς του, καθώς εκτός από τους 60 άντρες της προσωπικής του φρουράς (που πληρώνονταν από το κοινό ταμείο), συντηρούσε και άλλους 30 με 40 άντρες με προσωπικά του έξοδα. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και έκτοτε άρχισε να οργανώνει την επικείμενη επανάσταση στην περιοχή, ερχόμενος σε επαφή με τους αρματολούς, Αναστάσιο Καρατάσο και Αγγελή Γάτσο. Η μύησή του στη Φιλική Εταιρεία έγινε από το Μετσοβίτη Δημήτριο Ύπατρο, ο οποίος ερχόμενος στη Νάουσα, ανακοίνωσε στο Ζαφειράκη το γενικόν σχέδιον του Αλέξανδρου Υψηλάντη που προέβλεπε συνεργασία με τον Αλή πασά, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ο αναγκαίος αντιπερισπασμός στην Πύλη και να ευνοηθεί η εξέλιξη της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Ζαφειράκης δεν ήθελε επ' ουδενί να συνεργαστεί σε αυτό το εγχείρημα με τον Αλή πασά. Ο Ύπατρος συνελήφθη στη Νάουσα από τους Οθωμανούς, πιθανόν ύστερα από παρέμβαση του ίδιου του Ζαφειράκη. Τα έγγραφα που βρέθηκαν στην κατοχή του αποκάλυψαν πολλά από τα σχέδια των Ελλήνων, όταν τα αποκωδικοποίησε ο πρώην φιλικός Ασημάκης Θεοδώρου. Η ανάμνηση της επίσκεψης του Ύπατρου έχει διασωθεί στην Νάουσα, στο δημοτικό τραγούδι, "Του Ύπατρου":

Από τη Σιβηρία νέος ήρθιν

και μας φέρνει του χαμπέρι

και ζητάει του σύνταγμα να γένει

απού μέσα απ΄το ντουβλέτι.

Η αντιπαράθεση των κατοίκων της Νάουσας εκείνη την εποχή, για τη συμμετοχή στον αγώνα, ανάγκασε το Ζαφειράκη να εξορίσει τον Μάμαντη Δραγατά στη Θεσσαλονίκη.
Η Νάουσα είχε επιλεγεί να έχει ηγετικό ρόλο στην Επανάσταση στη Μακεδονία. Όμως διάφορα γεγονότα αποδυνάμωσαν γενικότερα την επαναστατική κίνηση στη Βόρειο Ελλάδα. Ο Κασομούλης που είχε σταλεί από το κοινό των Μακεδόνων στην Πελοπόννησο για να ζητήσει βοήθεια διαπίστωσε ότι ο νότος δεν μπορούσε να προσφέρει πολλά στη Μακεδονία. Ο Σάλας, ορισμένος από τον Υψηλάντη αρχηγός της Επανάστασης στη Μακεδονία, αποδείχτηκε κατώτερος των περιστάσεων, ενώ τα πολιτικά πράγματα στον Μοριά αποδυνάμωσαν τον Υψηλάντη. Ωστόσο η ορμή των ετοιμασιών στη Νάουσα δεν μπορούσε να ανακοπεί. Στις 22 Φεβρουαρίου 1822, Κυριακή της Ορθοδοξίας, μετά από πανηγυρική δοξολογία και ορκωμοσία των μαχητών ο Ζαφειράκης υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στον μητροπολιτικό Ναό του Αγ. Δημητρίου.
Η πρώτη ενέργεια των επαναστατών ήταν η επίθεση στη Βέροια και την Έδεσσα. Όμως η Βέροια δεν κατώρθωσε να κινητοποιηθεί γιατί εκεί υπήρχε αρκετός τουρκικός στρατός ενώ οι αγωνιστές του Ολύμπου δεν ήρθαν έγκαιρα γιατί περίμεναν τον Σάλα. Στη μάχη της Βέροιας πήρε μέρος ο ίδιος ο Ζαφειράκης επικεφαλής στρατιωτικού σώματος. Ακολούθησε η νικηφόρα μάχη στη Δοβρά.

Η εκστρατεία όμως, του Εμπού Λουμπούτ πασά της Θεσσαλονίκης με 18.000 άντρες ανάγκασε τον Ελληνικό στρατό να οχυρωθεί εντός της πόλης της Νάουσας. Μετά από πολιορκία τριών εβδομάδων (από τις 27 Μαρτίου έως τις 18 Απριλίου), οι Οθωμανοί τελικά εισέβαλαν στην πόλη και ακολούθησε η καταστροφή της με σφαγές, βιασμούς, αιχμαλωσίες και λεηλασίες. Εντός της πόλης είχαν παραμείνει οι οπλαρχηγοί Ζαφειράκης Θεοδοσίου με τον γιο του Φίλιππο, ο Ιωάννης Καρατάσος, ο Ζώτος, ο Κωτούλας Καρατάσος, ο Αθανάσιος Τσιούπης, ο Ιωάννης Παπαρέσκας και οι Σιουγκαραίοι προσπαθώντας να προβάλουν μια τελευταία γραμμή αντίστασης. Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου με το γιο του Φίλιππο και το Γιαννάκη Καρατάσο οχυρώθηκαν στον πύργο του Ζαφειράκη, όπου είχαν συγκεντρωθεί γύρω στα 500 γυναικόπαιδα. Εκεί άντεξαν για τρεις μέρες και στις 21 Απριλίου επιχείρησαν έξοδο. Μάλιστα, για να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Οθωμανούς, οι γυναίκες έπνιξαν τα βρέφη. Ο Ζώτος τραυματίστηκε κατά την έξοδο και μη μπορώντας να διαφύγει έμεινε πίσω και ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη. Γυναίκες και παιδιά, για να μην συλληφθούν πέφτουν με αυτοθυσία στον καταρράκτη των Στουμπάνων. Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου ενώνεται με τον Γιαννάκη Καρατάσο στον Άγιο Νικόλαο και κατάφερνουν να οδηγήσουν μια φάλαγγα αγωνιστών και γυναικοπαίδων έξω από την πόλη προς το Σέλι. Αρκετά γυναικόπαιδα, μεταξύ των οποίων και η σύζυζος και η κόρη του Ζαφειράκη, αιχμαλωτίστηκαν στο δάσος του Σοφουλιού έξω από τα Καβάσιλα. Ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου και ο Γιαννάκης Καρατάσος αμύνθηκαν μέχρι το τέλος. Ο Ζαφειράκης σκοτώθηκε στη θέση Σοφολιό κοντά στην Επισκοπή Βεροίας. Τα σώματά τους καρατομήθηκαν και οι κεφαλές τους περιφέρονταν από τους Οθωμανούς στρατιώτες σε κοντάρια για εκφοβισμό των Ελλήνων.

Η σύζυγος του οπλαρχηγού Ζαφειράκη, η Ζαφειράκαινα, σφαγιάστηκε μαζί με πολλές άλλες γυναίκες και έγινε σύμβολο που υμνήθηκε από το δημοτικό τραγούδι "Μακρυνίτσα":

Τρία πουλάκια, αμάν αμάν, καθόντανε,

τρία πουλάκια, αμάν αμάν, καθόντανε,

στης Νάουσας το κάστρο,

Μακρυνίτσα μου

καημό που 'χει η καρδίτσα μου.

Το 'να κοιτάει κι αμάν αμάν τα Βοδινά,

το 'να κοιτάει κι αμάν αμάν τα

Βοδενά και τ' άλλο Σαλονίκη,

Μακρυνίτσα μου

καημό που 'χει η καρδίτσα μου.

Το τρίτο το κι αμάν αμάν μικρότερο,

το τρίτο το κι αμάν αμάν μικρότερο,

μοιρολογεί και λέγει,

Μακρυνίτσα μου

καημό που 'χει η καρδίτσα μου.

Μας πάτησαν κι αμάν αμάν τη Νάουσα,

μας πάτησαν κι αμάν αμάν τη Νάουσα,

την πολυξακουσμένη,

Μακρυνίτσα μου

καημό που 'χει η καρδίτσα μου.